چالش های پیش روی صنعت نساجی + راهکارهای پیشنهادی

در دهه اخیر، صنعت نساجی ایران به‌عنوان ریشه‌ای ترین صنعت کشور با چالش‌های بسیاری مواجه بوده است که این چالش ها عمدتا ناشی از رقابت نابرابر با محصولات وارداتی، فرسودگی ماشین‌آلات، کمبود سرمایه‌گذاری و نظایر آن می‌باشد. تجربه کشورهای موفق، جهت برون رفت پایدار از این بن‌بست، علاوه بر تمهیدات لازم جهت رفع مشکلات فوق، راهکار توسعه صادرات بوده است. صنعت نساجی به عنوان یکی از قدیمی ترین صنایع ایران در سال‌های اخیر با فراز و نشیب‌های بسیاری مواجه بوده به طوری‌که امروز با کلاف پیچیده ای از مشکلات دست به گریبان است. نساجی‌های ایران در سالیان اخیر به دلایل مختلفی دچار نوساناتی در وضع بازار و تولید خود شد به طوری‌که حتی برخی از شرکت‌ها و کارخانجات بزرگ آن با رکود مواجه شده و تا آستانه ورشکستگی پیش رفتند. بهره گیری از ماشین آلات کهنه، کمبود نیروی متخصص، واردات بی رویه، کمبود نقدینگی و قاچاق کالا به همراه برخی از مشکلات بیمه و مالیات از عمده معضلاتی است که فراروی صنعت نساجی ایران قرار گرفته است. در این مقاله به ذکر کلیاتی راجع به وضع موجود این صنعت پرداخته و سپس با بررسی مشکلات و چالش‌های فراروی کارخانجات داخلی به راهکارها و رهیافت‌های پیشنهادی برای حل مشکلات صنعت نساجی خواهیم رسید.

صنعت نساجی

سابقه طولانی صنعت نساجی در کشور و وجود مواد اولیه مورد نیاز از قبیل پنبه و الیاف مصنوعی و همچنین نیروی انسانی ارزان، بر اهمیت وجود این صنعت در کشور می‌افزاید. صنعت نساجی تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی جایگاه ویژه‌ای در منطقه داشت، بدین صورت که بیش‌ترین اشتغال را در خود جای داده و زنجیره تولید مناسبی را بین بخش کشاورزی و مصرف به وجود آورده بود. اما وقوع برخی مشکلات مترتب بر این صنایع به دلایل مختلف این صنعت را در سراشیبی سقوط قرار داده است که اجمالاً به آنها خواهیم پرداخت.

نساجی ایران که از گذشته مورد توجه بازارهای جهانی بوده، به رغم وجود تعداد کثیری از فارغ التحصیلان دانشگاهی در رشته نساجی و صنایع مرتبط، از قطار روند رو به رشد تکنولوژی روز دنیا باز مانده و هنوز در تعداد زیادی از کارخانجات کشور تولید با ماشین‌آلات پنجاه سال گذشته انجام می‌شود. لازم به ذکر است قدمت برخی کارخانجات به بیش از ۷۰ سال نیز می‌رسد با تمامی این مطالب، باز هم صنعت نساجی ایران بر خلاف برخی صنایع مورد توجه که به ضرب و زور حمایت‌ها و قوانین بازدارنده دولت به کار خود ادامه می‌دهند، جای پیشرفت زیادی دارد همان‌گونه که گفته شد.

مشکلات و چالش های پیش روی صنعت نساجی

صنایع نساجی کشور مبتلا به یک سری معضلات پیچیده‌ای است که آن را به زوال و انحطاط کشانده است. لذا در زیر به مواردی از وضعیت موجود و مشکلات و چالش‌های پیش روی این صنعت اشاره شده است.

• پایین بودن نقدینگی و محدودیت منابع مالی که منجر به ناتوانی در انجام تعهدات و نوسازی خطوط تولید شده است.
• تکنولوژی فرسوده و و قدیمی، مستهلک بودن تجهیزات و ماشین‌آلات که ناشی از کمبود و محدودیت منابع مالی است.
• واردات و قاچاق بی‌رویه منسوجات خارجی و حذف محدودیت‌های واردات، که منجر به ورود پارچه های خارجی و در نتیجه انبار محصولات تولیدی داخلی شده است.
• کمبود مواد اولیه و گرانی آن
• کمبود مواد اولیه در داخل (به دلیل افت شدید در تولید داخلی پنبه و مواد اولیه نامرغوب)
• بالا بودن قیمت مواد اولیه وارداتی به علت تعرفه‌های بالای گمرکی و در مقابل تعرفه‌های پایین بر سر راه ورود محصولات نهایی نساجی از خارج کشور
• افزایش مستمر قیمت نفت و مشتقات آن که در تولید الیاف مصنوعی کاربرد دارد
• تورم نیروی انسانی، وجود نیروی انسانی نامناسب و فقدان یا کمبود نیروی انسانی ماهر و متخصص خرید
• واردات ماشین‌آلات دست دوم یا عقب تر از تکنولوژی روز دنیا
• مدیریت ضعیف در واحدهای نساجی و خروج مدیران متخصص از گردونه کار و تولید
• عدم استفاده کامل از ظرفیت ماشین‌آلات نصب شده در خطوط تولید و همچنین توانمندی‌های سیستم‌های ماشینی و فناوری اطلاعات
• عدم توجه به مقوله تحقیق و توسعه (R&D) و نوآوری و طراحی در صنایع نساجی
• وجود سیستم سنتی فروش و عدم وجود نگرش نظام‌مند به بازاریابی و عدم وجود تبلیغات مناسب و صحیح برای مصرف
• حجم بالای ضایعات
• پایین بودن کیفیت محصولات به علت عدم انجام کنترل لازم در مواد اولیه و حسن فرآیند تولید و در نتیجه کاهش توان رقابتی با محصولات خارجی
• عدم ارتباط مناسب بین مراکز علمی وکارخانجات صنعتی

پیشنهاد راهکارهای لازم برای حل مشکلات و چالش های صنعت نساجی

با همه این تفاسیر مهم‌ترین راهکارها و رهیافت‌های لازم برای حل مسائل و مشکلات مبتلا به صنایع نساجی به شرح زیر برای تصمیم‌گیری در کمیسیون‌ها و کمیته های ذیربط پیشنهاد می‌شود.

• استمهال بدهی‌های بانکی، مالیاتی، بیمه و بخشش جرایم ناشی از تاخیر در انجام تعهدات
• تدوین استراتژی صنعت نساجی در کمیته بحران وزارت صنایع و معادن و تسهیل زمینه های لازم برای سرمایه گذاری بخش خصوصی
• تعدیل نیروی انسانی مازاد و بهبود آموزش مستمر و مرتبط با کار و ایجاد رابطه مناسب با مراکز علمی و دانشگاهی و به‌کارگیری نیروهای متخصص و کارآمد
• تسهیل تهیه مواد اولیه مرغوب به منظور تولید محصولات با کیفیت مطلوب از طریق حذف تعرفه‌های گمرکی بر سر راه واردات مواد خام و پنبه و…
• جایگزین کردن ماشین‌آلات پیشرفته و مدرن به جای ماشین آلات فرسوده و تطابق این صنعت با استانداردهای بین المللی و تکیه بر دانش روز دنیا به منظور تحقق هدف کاهش هزینه ها
• تعامل هرچه بیشتر اتاقهای بازرگانی و NGO های نساجی در جهت ارائه اطلاعات مفید برای تولید و صادرات
• جلوگیری از ورود بی رویه منسوجات قاچاق و واردات پارچه
• بالا بردن هزینه واردات محصولات نهایی نساجی از طریق افزایش چند برابری تعرفه واردات پارچه و منسوجات
• کنترل و نظارت صحیح بر تولید محصولات از نظر رعایت کیفیت در سه سطح مواد اولیه، فرایند تولید و محصول نهایی
• استفاده هرچه موثرتر از سیستم های علمی بازاریابی و فروش و بهره گیری مناسب از روش‌های مدرن تبلیغات
• حمایت و استفاده از تاکتیک تولید تحت برندهای معتبر خارجی
• افزایش جوایز صادراتی برای واحدهای صنایع نساجی
• اعطای تسهیلات بانکی برای تهیه مواد اولیه و خام
• استفاده از منابع صندوق ذخیره ارزی، نوسازی صنایع نساجی

در خصوص راهکارهای پیشنهادی باید به این نکته توجه داشت که تزریق تسهیلات به واحدهای بحرانی، بدون توجه به همه جوانب و راهکارهای پیشنهادی نه تنها کمکی به این واحدها نمی کند بلکه آنها را با بحران مضاعفی روبرو می سازد، ضمن اینکه سیستم بانکی کشور این صنعت را به عنوان یک صنعت از پا افتاده می‌داند که قادر به بازپرداخت تعهدات خود نیست. بنابراین راهکارهای پیشنهادی و مهم‌تر از همه نظرات راهبردی متخصصین امر می بایست همزمان مورد عمل قرار گیرد تا به‌توان مشکل این صنعت را به طور کلی و برای همیشه حل و فصل نمود.

سخن پایانی

صنعت نساجی، یکی از صنعت های ریشه ای و اصلی ایران محسوب می شود که با چالش ها و مشکلاتی نظیر کمبود سرمایه‌گذاری، رقابت نابرابر با محصولات وارداتی، ماشین‌آلات فرسوده و… مواجه است. اما می‌توان راهکارهایی برای حل این مشکلات در این صنعت ارائه کرد، اما باید توجه داشت که با تزریق تسهیلات، بدون توجه به جوانب و راهکارهای پیشنهادی، نه تنها کمکی نمی کند بلکه با بحران جدیدی نیز روبه‌رو می سازد. از این رو راهکارهای پیشنهادی باید همزمان مورد عمل قرار گیرد تا مشکلات و چالش‌های این صنعت برای همیشه حل شود.